در ماه های پایانی سال ۶۳ جنگ از لحاظ نظامی و سیاسی به بن بست های بزرگی رسیده بود. از یک سو فشارهای سیاسی وجود داشت و از سوی دیگر مدت ها در جبهه نظامی حرکت قابل توجهی انجام نشده بود.

عملیات بدر با رمز مبارک یاالله، یاالله، یاالله و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا (س) آغاز شد و در همان روزهای اولیه، تمامی خطوط و استحکامات دشمن به سرعت در هم کوبیده شد. در منطقه قرارگاه کربلا، لشکر های ۸ و ۳۱ به سرعت خود را به خط دوم دشمن رسانده و در ساعت ۲ بامداد پس از پاکسازی این خط که دارای تعدادی مین پراکنده نیز بود، به سمت دجله حرکت کردند. تیپ ۴۴ نیز پس از شکستن خط اول، سریعاً یک گردان ۱۱۰ نفری انفجار را به همراه مواد لازم از روی جاده خاکی جوبیر به سمت پل فرستاد و در ساعت ۰۲:۳۰ اعلام کرد که پل بتونی جوبیر را از دو طرف منهدم کرده است.

در منطقه قرارگاه نجف، به علت وجود چند کمین در فاصله زیادی از خطوط اول دشمن، موج دوم نیرو ها که باید از آبراه های اصلی حرکت کنند با این کمین ها درگیر و در نتیجه متوقف شدند و تا ساعاتی بعد مشغول پاکسازی منطقه شدند. یکی از یگان های قرارگاه نوح نیز در قسمت پَدالهویدی و سیل بند اول دشمن به سیم های خاردار و موانع دشمن برخورد کرد و سپس با تعویض محور و حل مشکلات در ساعت ۳ بامداد خط اول را شکسته و پاکسازی پَد الهویدی را تا ساعت ۰۳:۲۰ به پایان رساند و سپس به سمت داخل پیشروی کرد. در آغاز روشنایی صبح ساعت ۶ قرارگاه نجف پاکسازی خط اول خود را به جز البیضه به اتمام رساند در حالی که واحد هایی از لشکر های ۷، ۵ و ۱۴ روی خط دوم درگیر بودند. در این میان، نیرو های لشکر ۲۵ به علت طولانی بودن مسیر خود تا صبح به هدف نرسیده و به عقب بازگشتند. منطقه ترا به نیز به طور کامل پاکسازی شد.

یاالله، یاالله، یاالله عملیات بدر، هنوز هم گوش می رسد / آزاد سازی 500 کیلومتر مربع
پس از الحاق نیرو های قرارگاه کربلا در خطوط اول و دوم، لشکر ۱۷ از سمت شمال به سمت دجله اقدام به پدافند به سمت شمال کرد و واحد هایی از لشکر های ۸ و ۳۱ به کنار دجله رسیدند. در منطقه قرارگاه نوح نیز لشکر ۴۱، پد الهویدی و سیل بند اول را پاکسازی کرد. با شروع روشنایی صبح، پاتک های دشمن نیز آغاز شد. فشار های ممتد دشمن در طول روز اول منجر به بازپس گیری پدالهویدی و رخنه محدود در چند محور دیگر شد. در شب دوم، واحد هایی از قرارگاه نجف در محور چهارراه دوم پد خندق و جنوب آن وارد عمل شدند، لیکن با مقاومت دشمن مجبور شدند به مواضع قبلی خود بازگردند. در این میان، قرارگاه کربلا موفق شد منطقه پیشرفتگی رودخانه دجله و جنوب جوبیر (کیسه ای) را تصرف و تأمین کنند. همچنین، واحد هایی از این قرارگاه موفق شدند خود را به دجله رسانده و ضمن وارد آوردن ضربات مؤثری بر دشمن، رو به جنوب پدافند کنند.

با شروع روشنایی صبح روز دوم، پاتک های دشمن با شدت بیشتری آغاز شد و تا پایان این روز موفق به تصرف سیل بند دوم و الصخره و رخنه در برخی نقاط سیل بند اول در جنوب و شمال پَد خندق شد. در منطقه قرارگاه کربلا، پاتک های دشمن عمدتاً از منطقه الهاله به سمت همایون انجام شد که پس از انهدام تعدادی تانک و نفربر و به گل نشستن تعدادی دیگر، دشمن بدون نتیجه عقب نشست. در روز سوم عملیات، با بمباران هوایی دشمن تعدادی از واحد های قرارگاه نجف در وضع نامناسبی قرار گرفتند. چهار راه پدخندق نیز به دست دشمن افتاد و نیرو های خودی در ۶۰۰ متری شرق این چهار راه مستقر شدند.

یاالله، یاالله، یاالله عملیات بدر، هنوز هم گوش می رسد / آزاد سازی 500 کیلومتر مربع
در شب و روز چهارم عملیات، واحد های قرارگاه نجف در شمال چهارراه پد خندق به دلیل عدم الحاق به جنوب و نیز فشار دشمن، به مواضع اولیه خود عقب نشینی کردند. همچنین یکی از واحد های قرارگاه کربلا از خط صفین ۳ به سمت شمال تک کرد که در بعضی از محور ها تا جاده خندق پیشروی کرد، لیکن به دلیل عدم پاکسازی منطقه و نیز عدم الحاق با نیرو های قرارگاه نجف مجبور شد به خط صفین ۳ باز گردد. سپس، پاتک های شدید دشمن به خط پدافندی صفین ۳ آغاز شد. در این پاتک ها، دشمن نتوانست رخنه ای در خط پدافندی مذکور ایجاد کند. در شب پنجم، قرارگاه کربلا با نیرو های باقی مانده خود به غرب دجله تک کرد. اگر چه این قرارگاه توانست ضمن انهدام نیرو های دشمن مستقر در شرق، قسمت اعظم پل ابو عران را تخریب کند، لیکن با فشار ها دشمن از سمت شمال، جنوب و جنوب شرقی تا صبح روز پنجم مجبور شد منطقه غرب دجله را به جز سیل بند غربی را تخلیه کند. با روشنایی صبح روز پنجم پاتک های دشمن با شدت تمام آغاز شد و تا بعد از ظهر این روز دشمن موفق به ایجاد رخنه در کناره شرقی دجله و برهم زدن آرایش پدافندی خودی شد. آتش توپخانه دشمن نیز از این روز شدت گرفته و خطوط اول و دوم و سیل بند عقب آب راه ها را مورد هدف قرار داد. با روشنایی صبح روز ششم، پاتک های دشمن ادامه یافت که در ساعت ۱۰ صبح خط صفین ۳ به طور کامل به پشت جاده النهیر، جمل ۳ منتقل شد. با فشار دشمن و پراکندگی واحد های خودی وضعیت خط بسیار نامساعد بود. بر همین اساس و به دلیل عدم تضمین برای حفظ خط پدافندی شمال منطقه با توجه به این که در صورت شکستن خط فوق، تمامی نیرو های منطقه درخطر انهدام قرار می گرفتند، تصمیم گرفته شد عقب نشینی شود. این عقب نشینی از ساعت ۵ بعد از ظهر ۲۶ اسفند آغاز شد و تا ساعت ۱۰ شب به پایان رسید و پل پَد چهارم در چند نقطه منهدم و قطع شد. منطقه ترابه و پَد خندق تا ۷۰۰ متری شرق چهار راه پَد در دست نیرو های خودی باقی ماند. در شب دوم فروردین ۶۴ دشمن به روستای ترابه پاتک کرد که با دادن ۱۶ اسیر و تعدادی تلفات مجبور شد عقب نشینی کند.

نتایج عملیات

طی عملیات بدر علاوه بر تلفات سنگین که به دشمن وارد شد، بیش از ۵۰۰ کیلومتر مربع از منطقه هور از جمله روستا های ترابه، لحوک، نهروان، فجره و نیز جاده خندق به طول ۱۳ کیلومتر، که فاصله آن با جاده العماره بصره ۶ کیلومتر است، به تصرف نیرو های خودی درآمد. البته پس از این عملیات، عراق با استفاده از پشتیبانی هوایی و موشکی خود به حملات گسترده به شهر ها و مناطق مسکونی و نیز کشتی های حامل نفت ایران مبادرت ورزید. تلفات و خسارات وارده به دشمن طی عملیات بدین شرح است.

یاالله، یاالله، یاالله عملیات بدر، هنوز هم گوش می رسد / آزاد سازی 500 کیلومتر مربع
کشته و زخمی شدن بیش از ده هزار نفر، به اسارت در آمدن ۳۲۰۰ نفر، انهدام ۲۵۰ تانک و نفربر، انهدام ۴۰ قبضه انواع توپ، انهدام ۲۰۰ خودرو، انهدام ۶۰ قبضه انواع خمپاره انداز، انهدام ۱۵ دستگاه مهندسی، انهدام ۴ هواپیمای PC، انهدام ۲ هواپیمای میگ و سوخو، انهدام ۴ هلی کوپتر، به غنیمت گرفته شدن ۵۰ قبضه انواع خمپاره انداز، به غنیمت گرفته شدن ۲ دستگاه رازیت.

دلیل انجام عملیات

در حالی که دستیابی به یک جناح از دشمن در شمال بصره و قطع جاده مهم بصره العماره، که می توانست منطقه مانور مناسبی را برای عملیات ها'>عملیات های آینده به سمت بصره و یا العماره باز کرده و دروازه جدیدی را برای ورود به مناطق خشکی جدید بگشاید، همچنان به عنوان یک هدف مهم تلقی می شد؛ عواملی هم، چون تجربیات به دست آمده از عملیات خیبر درباره الزامات پشتیبانی و تاکتیکی و عملیات آبی و خاکی، جبران بسیاری از نواقص و کمبود های مهندسی موجود در عملیات مذکور، در اختیار داشتن جزایر مجنون به عنوان مناطق واسط و سرپل که امکان تمرکز نیرو ها و انتقال تجهیزات به جلو را تسهیل می کرد، موجب شدند منطقه غرب هورالهویزه مجدداً برای انجام عملیات بزرگ بعدی با نام عملیات بدر انتخاب شود.

طرح عملیات

برای انجام عملیات، منطقه مورد نظر به دو محور شمالی و جنوبی تقسیم شد. محور شمالی به قرارگاه نجف، و محور جنوبی به قرارگاه کربلا واگذار شد. قرارگاه نجف از شمال البیضه تا امتداد آب راه جمل، و قرارگاه کربلا از شمال، مقابل آب راه جمل و روستای نخیره در شرق دجله؛ و از جنوب، منطقه القرنه (خط الهاله) وارد عمل می شدند. قرارگاه نوح (ع) نیز ماموریت داشت ضمن تصرف پدافندی و گسترش در آن محور، به سوی پل زردان پیشروی کند و سپس کانال سوئیب را شکافته و آب را به سمت بصره جاری کند. همچنین به دو قرارگاه فرعی ظفر و نجف ۲ مأموریت های جداگانه ای به صورت احتیاط و نیز انجام عملیات فریب واگذار شد. به این ترتیب که قرارگاه ظفر می باید آماده می شد تا در صورت امکان به طریق هلی برد از العزیز به طرف شمال در غرب رودخانه دجله حرکت کند. نجف ۲ نیز ماموریت اجرای آتش روی جاده العماره بصره و شمال پل العزیر به عهده داشت.

نتایج عملیات بدر و خیبر در دفاع مقدس

اقدامات ایران پس از والفجر مقدماتی و والفجر یک، یعنی عملیات خیبر و بدر را می توان مبدا تحول و دگرگونی در اقدامات نظامی ایران در سال های بعد دانست. ظهور نبوغ نظامی در مقابل پیچیدگی های دشمن که با حمایت منابع و کارشناسان خارجی، در زمین، تسلیحات و شیوه نبرد با رزمندگان اسلام، تغییرات و توسعه قابل ملاحظه ای یافته بود، موجب شد، جنگ وارد مرحله جدیدی شود که متفاوت با شرایط قبلی آن بود. به عبارت دیگر، ابتکار عمل سپاه پاسداران در هورالهویزه و پیگیری شکل جدیدی از جنگ در برابر دشمن، عقب ماندگی جبهه خودی را در برابر پیچیده شدن جنگ پس از ورود به خاک عراق، جبران کرد و گونه ای خلاقیت نظامی را به نمایش گذاشت که تأثیرات قابل ملاحظه ای در تصمیم گیری و برنامه ریزی نظامی، سیاسی عراق داشت.

یاالله، یاالله، یاالله عملیات بدر، هنوز هم گوش می رسد / آزاد سازی 500 کیلومتر مربع
علاوه بر این، در سطح منطقه و جهان، نیز آمریکا و کشور های عربی در پی ابتکار عمل ایران در جنگ که اشکال مختلف آن روشن و قابل پیش بینی نبود، دچار نگرانی شدند. در واقع، عملیات خیبر ضمن آن که بن بست جنگ را گشود و عراق را به چاره اندیشی دوباره برای جلوگیری از موفقیت ایران وادار کرد، موجب بازنگری در سیاست های پیشین آمریکا و توجه بیشتر این کشور برای نزدیک تر شدن به صحنه جنگ شد و سرانجام، می توان گفت، این دوره، مبدا ابتکار عمل برای ادامه نبرد تا پایان جنگ بود که آثار آن در عملیات ها'>عملیات های آینده به شکل های گوناگون ظاهر شد.

فعالیت مستقل ارتش و سپاه

از جنبه های دیگر در این مقطع، می توان به آغاز فصل جدیدی اشاره کرد که در آن سپاه و ارتش به انجام عملیات مستقل پرداختند با آن که سپاه و ارتش در عملیات بدر یک بار دیگر به طور مشترک وارد عمل شدند، اما انجام عملیات مستقل که با عملیات خیبر آغاز شد، در پایان این مقطع به عنوان محور اصلی در نقش ارتش و سپاه بر اقدامات آتی سایه افکند.

تشکیل قرارگاه خاتم الانبیاء

با ورود حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده جنگ، از آغاز دور جدید تحولات نظامی، شاهد دخالت وی در مسائل و تصمیم گیری های نظامی هستیم، زیرا برای پیشبرد استراتژی جدید که بر محور دیپلماسی بود، به حضور مسئولان کشور در چنین سطحی در جنگ نیاز داشت، همچنین، با توجه به جدایی ارتش و سپاه، آقای هاشمی نقش هماهنگ کننده اقدامات آتی را بر عهده گرفت و بالاخره، با وجود تمام این مسایل، وی مایل بود، در اداره میدان نبرد دخالت مستقیم داشته باشد.

افزایش حضور فرماندهان رده بالای سپاه

مسئله دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، افزایش صدمات وارده به نیرو های اصلی و ثابت سازمان رزم سپاه است. پس از آن که جنگ وارد خاک عراق شد، به دلیل شدت عمل دشمن، سخت شدن نبرد و لزوم حضور فرماندهان در صحنه های درگیری، تلفات کادر یگان ها نیز افزایش یافت. در این مقطع، به ویژه در عملیات ها'>عملیات های خیبر، بدر و والفجر۴ تعداد زیادی از فرماندهان سپاه، به شهادت رسیده و یا به سختی مجروح شدند. تنها در عملیات ها'>عملیات های بدر و خیبر بیش از ۹ تن از فرماندهان ارشد از جمله؛ حاج ابراهیم همت، فرمانده لشکر ۲۷ حضرت رسول(ص)، عباس کریمی که به جای حاج ابراهیم همت، هدایت لشکر۲۷ را به عهده گرفته بود، اکبر زجاجی از معاونان لشکر ۲۷؛ مهدی باکری، فرمانده و حمید باکری و یاغچیان، جانشینان لشکر ۳۱ عاشورا، ستوده، جانشین تیپ ۳۳ المهدی، تجلائی از فرماندهان لشکر ۳۱ عاشورا، بهروز غلامی، فرمانده تیپ ۱۵ امام حسن(ع) و برخی دیگر از فرماندهان یگان های سپاه به شهادت رسیدند. این فرماندهان همه در خط شهید شدند، حاج همت هنگامی که می خواست با یک گروهان، خط را در جزیره مجنون حفظ کند، بر اثر ترکش توپ شهید شد. مهدی باکری نیز پس از آن که حاضر نشد بسیجی ها را در غرب دجله تنها بگذارد، بر اثر اصابت تیر به شدت از ناحیه پیشانی مجروح شد.

یاالله، یاالله، یاالله عملیات بدر، هنوز هم گوش می رسد / آزاد سازی 500 کیلومتر مربع
هنگامی که وی را برای انتقال به اورژانس به داخل قایق در رودخانه دجله آوردند، به دلیل تسلط عراقی ها بر صحنه، بر اثر برخورد موشک آر. پی. جی قایق و جسدش سوخت و آب، خاکستر آن را به نقطه نامعلومی برد. سرداران دیگری نیز تا مرز شهادت پیش رفتند، اما سرنوشت آن ها جز این نبود؛ برای نمونه، برادر حسین خرازی در عملیات خیبر زخمی شد. وقتی که فرمانده جنگ و نماینده امام، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی حمله از محور طلائیه و باز کردن راه زمینی به جزیره را مرز بهشت و جهنم خواند، شهید خرازی با لشکر خود وارد عمل شد، اما نزدیک ظهر و در اوج درگیری، به شدت مجروح شد، به گونه ای که با بدن پر از ترکش و یک دست قطع شده به بیمارستان انتقال یافت. او بالاخره به آرزوی خویش رسید و در عملیات کربلای ۵ به شهادت رسید و در جوار حضرت حق آرام گرفت.

جمع بندی

در مجموع، می توان گفت این مقطع موجب شد که از نظر روانی تصمیم گیری و طرح ریزی در اقدامات نظامی جمهوری اسلامی ایران از پیچیدگی خاصی برخوردار شود. این مسئله از نظر روانی مهم ترین تأثیر را بر دشمن بر جای گذاشت. در واقع، این روند، (با تأکید بر عملیات خیبر) همچون مقطع عملیات ثامن الائمه(ع)، مبدا تحول جدیدی در جنگ بود. در عملیات ثامن الائمه(ع)، جسارت انتخاب منطقه وسیع که قبل از آن سابقه نداشت، یک ابتکار عمل به شمار می رفت و لذا، مبدا تحولات بعدی صحنه جنگ شد. آن عملیات، زمینه و خواستگاه استراتژی عملیاتی جدیدی و تاکتیک های ویژه بود که در عملیات رمضان متوقف شد. در مقطع دوم نیز همین تحول به چشم می خورد و عملیات خیبر خواستگاه و مبدا استراتژی عملیاتی جدیدی شد که در یک روندی تکاملی رشد یافت. غافل گیری، پیچیدگی مانور، مانور آبی- خاکی برجسته ترین نمود های عملیات ها'>عملیات های بعدی بودند که از مقطع ناشی می شوند.

یادمان های مرتبط با عملیات بدر

یکی از اهداف احداث بیمارستان امام رضا علیه السلام پشتیبانی درمانی از یگان های مستقر در منطقه عملیاتی بدر بوده است. جاده صاحب الزمان(عج) پس از علمیات بدر برای پشتیبانی از جزایر مجنون به جاده شهید همت متصل شد. برای پشتیبانی از نیرو های خودی در عملیات بدر، جاده شهید همت به طول ۲۴ کیلومتر احداث شد. در عملیات بدر قرارگاه مرکزی هدایت عملیات در منطقه جفیر مستقر بود. منطقه طلائیه یکی از محور های مهم عملیات و کلید حفظ جزایر مجنون در طول جنگ بود. فرماندهان خودی برپایه آسیب پذیری دشمن در منطقه هور الهویزه، عملیات ها'>عملیات هایی را در این منطقه اجرا کردند که عملیات بدر از جمله این عملیات ها'>عملیات ها بود.